Spreken over sterven is iets dat ieder mens van nature mijdt. Het vraagt om dapperheid om onder ogen te zien dat een mensenleven eindig is. Maar het christelijk geloof leert dat er méér is dan eindigheid alleen. Juist het zicht op eeuwig leven kan ruimte geven om het einde van een aards leven onder ogen te komen. Ook in de concrete, praktische zin – door het vastleggen van wensen. Een naderend afscheid van het leven kan voor een christen iets krijgen van voorbereiding op de Grote Thuiskomst. Niet zelden valt mij in mijn pastorale praktijk op dat uitvaarten waarbij de overledene vooraf moed had verzameld om voorkeuren vast te leggen persoonlijker en dankbaarder getoonzet zijn.
We helpen je bij dit thema op weg met een aantal praktijkgerichte punten. Onderaan deze pagina vind je een handig ‘wensenformulier voor een christelijke uitvaart’ waarop je zelf wensen kunt vastleggen.
Geloofsgetuigenis
Dat is een belangrijke reden zijn om als christen voorbereidingen te treffen: opdat het geloofsgetuigenis anderen bemoedigt. Maar er is nog een reden om vooraf enige voorkeuren rond christelijke rituelen vast te leggen. Het komt regelmatig voor dat nabestaande familieleden weinig tot geen binding hebben aan kerk of geloof, terwijl zij ook weten dat de mens van wie zij afscheid nemen christen was. Dan kan er bij hen een stuk verlegenheid ontstaan. Kinderen weten bijvoorbeeld niet welke bijbeltekst of geloofsliederen passend zouden zijn.
Nóg ingewikkelder wordt het, als kinderen onderling verschillend staan tegenover kerk en geloof. Onder invloed van tijdsdruk en emoties van de afscheidsdagen kan de voorbereiding van een rouwdienst in zo’n geval een spannende zoektocht worden. Wensen rond een christelijke uitvaart achterlaten is dus geen kwestie van ‘over je graf heen regeren’, maar getuigt van liefdevolle ouderlijke zorg tot aan het uiterste einde. Ook als enkele voorkeuren bekend zijn, blijft er genoeg ruimte voor nabestaanden daarbinnen eigen accenten aan te brengen.
Kerkdienst of eenvoudiger vorm?
Een eerste keuze is of je een kerkdienst wenst op de dag van de uitvaart. Het is goed om daarbij ons te realiseren dat in de protestantse traditie een rouwdienst zich richt op nabestaanden; terwijl in de katholieke traditie een kerkelijke uitvaart zich ook op het gebed voor de overledene richt. In de protestantse traditie is de rouwdienst een pastorale hulp voor nabestaanden: er worden woorden gezocht om dank aan God te uiten, en er worden woorden gezocht van troost uit Evangelie. Anders gezegd: een christelijke rouwdienst komt tot haar recht als de aanwezigen zich gehoord en gezien en getroost weten.
Hierom is te begrijpen dat christenen soms vastleggen geen volledige kerkdienst te willen na hun overlijden, op het moment dat zij weten dat hun nabestaanden grote weerstand kennen tegen kerk en geloof. In bepaalde gevallen kan een kerkdienst die als pastorale dienst bedoeld is een averechts effect geven. Gelukkig zijn er dan wel eenvoudiger vormen van betrokkenheid van kerk en geloof bij de uitvaart mogelijk. Een predikant kan bijvoorbeeld een Schriftlezing met gebed verzorgen op een niet-kerkelijke afscheidsbijeenkomst, of vlak voor die bijeenkomst in de besloten kring van de familie een gebed uitspreken.
Op zo’n manier kan tevens worden ondervangen dat er eerst een kerkdienst gehouden wordt en daarna een tweede, niet-kerkelijke plechtigheid -waarbij die twee als losstaande samenkomsten worden beleefd. Dit lijkt een werkbaar compromis, maar in de praktijk ervaren nabestaanden twee uitvaartplechtigheden na elkaar achteraf vaak als belastend.
Kerkdienst
In de regel zal er echter een vorm van een kerkdienst zijn als de overledene betrokkenheid had op God. De voorbereiding is een samenspel tussen voorganger en familie, waarbij ruimte is voor persoonlijke inbreng. Die dienst kan plaatsvinden in het kerkgebouw. Maar ook samenkomen in kleinere kring elders is mogelijk. Ook de aula van het crematorium geeft mogelijkheden voor een kerkdienst of een bijdrage vanuit het christelijk geloof. Aandachtspunt is dat daar niet altijd een orgel of piano aanwezig is. Soms is het ook een betere keuze muziek af te spelen in plaats van samen te zingen, bijvoorbeeld als het gezelschap kleiner is of als de meerderheid van de aanwezigen niet vertrouwd is met geloofsliederen.
Een veelgestelde vraag is hoeveel liederen er ongeveer in een dienst gaan. Als er geen sprekers zijn naast de voorganger, zijn dit er gemiddeld vier. Als er één andere spreker is, vijf en als er twee of meer andere sprekers zijn, zes. Verder is het passend een geliefde bijbeltekst achter te laten. Belijdenisteksten en huwelijksteksten zijn geliefde bronnen. Aan huwelijksteksten kleeft een nuchter ‘nadeel’. Deze is bij beide ouders uiteraard hetzelfde, zodat kinderen bij de tweede uitvaart een preek horen over dezelfde bijbeltekst, op het risico af dat beide preken qua boodschap op elkaar lijken.
Misschien vraagt iemand zich af hoe de kosten van een kerkelijke uitvaart geregeld zijn. In veel geloofsgemeenschappen geldt dat de kosten van uitvaarten – gemiddeld 500 euro – worden bekostigd uit centrale kerkelijke kas. Wanneer de overledene geen lid van een kerk was, is een kerkelijke uitvaart nog altijd mogelijk, maar dan volgt er in de regel een verzoek om een bijdrage. Het is in alle gevallen goed de voorganger of predikant er naar te vragen.
In de dienst zal in de regel de predikant of kerkelijk werker voorgaan die regelmatig pastoraal contact onderhield. Als er meerdere predikanten zijn, overleggen zij onderling wie zal voorgaan. Nadat de familie de uitvaartondernemer heeft gebeld, belt de uitvaartondernemer de koster en de predikant. Daaruit volgen een paar optiedata voor de dag van de uitvaart, die de uitvaartondernemer overlegt met de familie (meestal op weekdagen en gemiddeld 6 dagen na de dag van het overlijden). Het is prettig als predikant en kerkelijk bureau/scriba ook de rouwbrief ontvangen.
Tot slot: wanneer wordt gekozen voor begraven, volgt na de dienst meestal een kort moment op de begraafplaats. Het christelijk geloof wordt beleden, de teraardebestelling heeft plaats en het Onze-Vader wordt gebeden. Bij een crematie waarbij ook sprake is van een kerkdienst vooraf, kan er in het crematorium een soortgelijk kort moment plaatsvinden voorafgaand aan andere afscheidsrituelen. Het is meer gangbaar dat dit niet wordt gedaan en de dienst wat losstaat van de plechtigheid van het crematorium.
Bedankt voor het delen van deze informatie over een christelijke uitvaart. Ik zie nog steeds dat een kerkdienst de meest gekozen optie is voor een uitvaart. Daarnaast wist ik niet dat de kosten worden gedragen door de kerkelijke kas.
Bedankt voor het delen van je ervaring, Heleen!
Het is reuze ‘handig’ wanneer iemand hierover heeft nagedacht weet ik uit ervaring. Mijn ouders hadden dit ook gedaan en dat was fijn. Zelf nam ik me ook stellig voor toen ik in behandeling was voor kanker dat ik dit ook zou doen. Maar nu is het 5 jaar verder en ik moet het nog opschrijven. Best bizar eigenlijk, hoe snel een mens (ik dus) weer over gaat tot het ‘gewone’ leven. Goede reminder dus, dit stukje van u.
Arjan, dank voor je denkrichting. Ik merk zelf dat het een het ander niet uitsluit. Juist het vastleggen van wensen blokkeert soms het open ‘geloofsgesprek’ met nabestaanden, zeker als zij geen uitgesproken geloofservaring hebben zoals de ouder. Mijn vader of moeder wil het zo, klaar. Het daagt mij als predikant steeds weer uit om op zoek gegaan naar wat de nabestaanden wél geloven en in het gesprek daarover me door Gods Geest te laten inspireren voor keuzes van liederen en teksten. Dit sluit vaak goed aan bij het taalveld van de nabestaanden. In combinatie met enkele wensen van de overledene ontstaat een mooie mix van herkenning en eigenheid van de nabestaanden.